اگر وضع بر همین منوال فعلی پیش برود؛ اگر حادثه ای ناگهانی و غیر منتظره رخ ندهد؛ اگر بلایی آسمانی نازل یا بلایی زمینی ظاهر نشود؛ اگر نداهای غیبی به گوش کس یا کسانی نرسد؛ و اگر کس یا کسانی از برخی امدادهای غیبی برخوردار یا بی بهره نشوند؛ اگر میر حسین موسوی خسته و نا امید، بار دیگر به کنج عزلت بازنگردد؛ اگر همانطور که اکنون می شود از ظواهر امر درک کرد، هم میر حسین موسوی و هم سید محمد خاتمی در انتخابات ریاست جمهوری دور دهم کاندیدا شوند؛ اگر اصولگرایان هم نتوانند به یک اجماع اساسی دست یابند و لذا هم محمود احمدی نژاد و هم سردار قالیباف و یا شبیه آنها از جانب اصولگرایان کاندیدا شوند؛ آنوقت می توان اظهار کرد که انتخابات ریاست جمهوری دور دهم یکی از طبقاتی ترین انتخابات های تاریخ ایران به شمار خواهد رفت.
هر چقدر هم که دوم خردادی ها و مشارکتی ها و به خصوص لیبرال ترین آنها در بوق و کرنا بدمند، میرحسین موسوی را به خود بچسبانند و بگویند که او و محمد خاتمی فرق چندانی با هم ندارند و مهم نیست که کدام یک بیاید بلکه مهم است که یک نفر از بین آنها بیاید؛ نمی توان این واقعیت را کتمان و پنهان کرد که میرحسین موسوی و محمد خاتمی را لا اقل با ترکیب فعلی پشتیبانانش، با یک من سریش هم نمی توان به هم چسباند و هردوی آن ها را در یک قوطی جای داد.
ممکن است موسوی و خاتمی بسیار هم با یکدیگر روابط دوستانه ای داشته باشند و در مقابل اصول گرایان به شدت هم از یکدیگر پشتیبانی کنند و هوای همدیگر را داشته باشند. اما در هر صورت واقعیت های طبقاتی و اجتماعی-اقتصادی بسیار قوی تر و تعیین کننده تر از این گونه حرف ها و تعارف هاست.
اگر سال های سال آقای موسوی خودش را از سیاست کنار کشید، سکوت کرد و حتی در دوره حکومت اصلاح طلبان نیز وارد عرصه کار اجرایی و حتی سیاسی نشد و با این دولت همکاری جدی نکرد؛ این حتماً نه به خاطر خجالتی بودن بیش از حد اوست و نه به خاطر این است که او اصلاح طلب نیست و یا دل در گروی عدالت جویی های عوامانه و سطحی برخی اصول گرایان و از جمله آقای احمدی نژاد دارد.
بلکه واقعیت ماجرا به نظر میرسد این گونه باشد که وقتی موسوی احساس می کرد اصلاح طلبی که نیاز مبرم جامعه ماست، با گفتمان غالب راست و لیبرالیسم حامی سرمایه داری جهانی پیوند خورده است؛ و از طرف دیگر وقتی گفتمان چپ در آنسالها خریدار چندانی در جامعه نداشت؛ و لاجرم مخالفت با گفتمان غالب راست اصلاح طلبی میتوانست تلقی تقویت جناح رقیب آنان یعنی جناح راست سنتی را ایجاد نماید؛ او چاره ای جز سکوت برای خود نمی دیده است.
باید پذیرفت که سالهای متمادی مدیریت اجرایی میر حسین موسوی و حتی همین چند مصاحبه و سخنرانی مبهم و کلی اخیر او کاملاً حاکی از آن است که دیدگاههای اقتصادی او نه با دیدگاههای اقتصادی کارگزاران اقتصادی دولت های سازندگی و اصلاحات سازگاری دارد و نه با گفتمان پوپولیستی دولت اصولگرا که می خواست نفت را به سر سفره های مردم بیاورد و در عمل همان نسخه های پیچیده شده توسط صندوق بین المللی پول و بانک جهانی را دنبال می کند.
میر حسین موسوی جریانی را نمایندگی می کند که بدون در نظر گرفتن این که در دوران مدیریت خود، موفق یا نا موفق بوده است؛ برنامه مشخص اقتصادی با گرایش چپ دارد. یعنی از دولتی شدن صنایع بزرگ و گسترش تعاونی های تولیدی و مصرفی در کنار یک بخش خصوصی مولد و کارآمد غیر وابسته حمایت می کند. باید پرسید آخر کجای این طرز تفکر اقتصادی با آن افکار نئو لیبرالی کارگزاران و نظریه پردازان دولت های سازندگی و اصلاحات سازگار است که آقایان دو خردادی مرتب تکرار می کنند یا موسوی یا خاتمی که گویی این دو هیچ تفاوتی با یکدیگر ندارند؛ و لابد حالا که آقای خاتمی رسماً کاندیداتوری خود را اعلام کرده اند، دیگر نیازی به حضور میر حسین موسوی در عرصه رقابت های انتخاباتی نیست.
از نظر نویسنده این مقاله مهم نیست که در انتخابات آینده حتماً میرحسین موسوی پیروز شود. این هم مهم نیست که آیا او رد صلاحیت می شود یا خیر. حتی این هم آن قدر ها اهمیت ندارد که خود او در انتخابات آینده شرکت خواهد کرد یا کنار خواهد کشید. آن چه اهمیت دارد این است که گفتمان چپ در پاسخ به نیاز های کنونی جامعه شکل بگیرد که به تصور من، صرف نظر از حضور یا عدم حضور این یا آن شخصیت، در حال شکل گیری است.
مگر در جوامع پیشرفته که احزاب و جریانات قوی چپ حضور دارند، این احزاب و جریانات همیشه در انتخابات ها پیروز می شوند؟ اصلاً این طور نیست و مهم هم نیست. آن چه مهم است این است که این احزاب همواره به صورت فعال در جامعه حضور دارند؛ در هر موردی مواضع و تحلیل های مستقل خود را مطرح می سازند و نمایندگی اقشار و لایه های محروم جامعه را عهده دارند.
باور کنید که اصلاً احساس پسر خالگی نسبت به آقای موسوی ندارم و به هیچ وجه هم قصد ندارم که از او یک قهرمان بسازم؛ تنها چیزی که لازم می دانم از آن دفاع کنم شکل گیری یک جریان چپ منسجم و حضور فعال نمایندگان آن در تمام عرصه های اجتماعی و سیاسی جامعه است؛ و گرنه ما به عنوان جریان چپ سکولار خارج از چارچوب حاکمیت جمهوری اسلامی، با آقای میر حسین موسوی و جریان حامی او مرزبندی های شفاف و مشخصی داریم که به وجه بارز و آشکاری ما را از آنها منفک می سازد.
آرزوی قلبی نگارنده این است که روزی جبهه مستقل، منسجم و یکپارچه چپ سکولار و غیر مذهبی با مؤلفه های بومی و محلی، اگر نه به عنوان گفتمان غالب، حداقل به صورت گفتمان مطرح و تاُثیر گذار در سطح کل جامعه به عنوان یک آلترناتیو حضور داشته باشد؛ اما همه ما به خوبی واقفیم که هنوز تا رسیدن به آن نقطه راه درازی در پیش داریم. این که رسیدن به آن نقطه چقدر طول بکشد، از جمله به کار آگاهگرانه و سازمان دهنده تک تک ما کوشندگان چپ بستگی دارد؛ ولی تا آن زمان کاری که ضرورت فوری و اجتناب ناپذیر دارد، حمایت از جریانات چپ موجود در جامعه و تقویت آنان است؛ ولو با برخی از ظواهر و بینش های آنان موافقت نداشته باشیم.
جدال و تضادی که همه ما در عرصه جامعه سیاسی ایران شاهدیم، و هیچ یک از نیرو های سیاسی جدی چه در داخل حاکمیت و چه در خارج از آن منکر نمی شود، نه آنگونه که بعضی می پندارند، جدال سنت و تجدد، نه جدال مذهب و ضد مذهب، نه حتی جدال نوگرایی مذهبی با سنت گرایان مذهبی، نه جدال بین استبداد و دمکراسی، نه آن گونه که برخی از دوستان چپ مورد احترام من می پندارند، جدال بین صلح طلبان و جنگ طلبان و نه جدال بین نیروهای نظامی از یک سو و نیروهای روحانی از سمت دیگر است.
اگرچه ما شاهد وجود همه پدیده ها و تضاد های پیش گفته در عرصه جامعه ایران هستیم ولی هیچ یک از این تضادها تضاد اصلی و بنیادی جامعه ما در مرحله کنونی نیست. تضاد اصلی جامعه ما یک تضاد طبقاتی آشکار و عریان است. حتی باید پذیرفت که تحلیل هایی که نیروهای آگاه چپ در سالهای اولیه پس از انقلاب به درستی ارائه می کردند، دیگر چاره ساز نیست. در سی سال پس از انقلاب بهمن اتفاقات ، تغییرات و دگردیسی های مهمی رخ داده است که چهره جامعه سیاسی ایران را به کلی متحول ساخته است و از این رو مارا ملزم می سازد با دیدی انتقادی از منظر لحظه کنونی تحلیل های پیشین را مورد بازنگری قرار دهیم.
این یک واقعیت قوی است که بسیاری از نیرو هایی که در آن سالها چپ محسوب می شده اند، به واسطه بهره مندی از رانت های حکومتی و دولتی، اکنون به صف سرمایه داران بزرگ پیوسته اند و هم از نظر شیوه زندگی و هم از نقطه نظر بینش و افکار سیاسی و اقتصادی، اکنون دارای مواضع راست و لیبرالیستی هستند. این فقط شامل حال مهره های سیاسی داخل حاکمیت نمی شود بلکه بساری از چپ های سکولار خارج از حاکمیت را نیز شامل می گردد.
در مقابل آنان کسانی قرار دارند که در سال های اولیه انقلاب جزء نیروهای راست محسوب می شدند، ولی پس از گذشت این سال ها به دلیل به بهره گی از درآمدهای نفتی و رانت های حکومتی تبدیل به نیرو های چپ شده اند. فعلاً کاری به کیفیت و میزان علمی و منطقی بودن افکار آنان نداریم. گرچه به جای خود باید مورد بررسی قرار گیرد.
مطمئن باشید که در آینده ای نزدیک دیگر ما شاهد این نخواهیم بود که احمد توکلی، عماد افروغ، غفوری فرد و امثال آن ها در کنار عسگر اولادی، خاموشی، صادق محصولی قرار گیرند و همه با هم در مقابل جبهه اصلاحات شامل خاتمی، رفسنجانی، کرباسچِی متحد میر حسین موسوی، بهزاد نبوی و لطف اله میثمی قرار گیرند. البته اسامی که آورده شد صرفاً جهت روشن شدن بیشتر بحث است و مبنای تحقیقی محکمی ندارد. مهم جریانات است و نه تک تک افراد.
طبیعتاً هرچه بیشتر به سمت جلو حرکت کنیم جریان پولاریزه، یونیزه و دو قطبی شدن جامعه عمیق تر و آشکار تر می شود و در عین حال دو نیروی رودر رو بیشتر جنبه اقتصادی و طبقاتی مبارزه خود را آشکار خواهند ساخت.
در عرصه حکومت گران، دعوای اصلی به شکل مشخص بر سر لحاف ملا نصرالدین است. دعوای اصلی در این عرصه بر سر برخورداری یا عدم برخورداری از درآمد های باد آورده حاصل از غارت نفت گران شده و سال ها گران مانده و رانت های حکومتی حاصل از آن است.
در نزد توده های مردم نیز تضاد اصلی تضاد بین محرومین و برخورداران، بهره مندان و بی بهره گان، زحمتکشان و استثمارگران است. شکل سیاسی بازتاب این تضاد نیز، دعوای لیبرال ها و ضد لیبرال ها، دعوای هواداران امپریالیسم به خصوص امپریالیسم آمریکا با استقلال طلبان و نیروهای ضد امپریالیسم، دعوای عدالت خواهان با امتیاز جویان است.
ای واقعیت جدال های امروز جامعه ما ست؛ که هر روز ابعاد گسترده تر، روشن تر و عینی تری به خود می گیرد. در این عرصه وظیفه نیرو های چپ است که دردعوا های پیش گفته مواضع روشن و شفاف داشته باشند و جایگاه واقعی خود را رسما ً و علناً اعلام کنند. با تحلیل دقیق طبقاتی از شرایط مشخص تاریخی کنونی می توان از اشتباهات هولناک تاریخی اجتناب نمود.
منوچهر خاکی
2/12/1387
تهران
هر چقدر هم که دوم خردادی ها و مشارکتی ها و به خصوص لیبرال ترین آنها در بوق و کرنا بدمند، میرحسین موسوی را به خود بچسبانند و بگویند که او و محمد خاتمی فرق چندانی با هم ندارند و مهم نیست که کدام یک بیاید بلکه مهم است که یک نفر از بین آنها بیاید؛ نمی توان این واقعیت را کتمان و پنهان کرد که میرحسین موسوی و محمد خاتمی را لا اقل با ترکیب فعلی پشتیبانانش، با یک من سریش هم نمی توان به هم چسباند و هردوی آن ها را در یک قوطی جای داد.
ممکن است موسوی و خاتمی بسیار هم با یکدیگر روابط دوستانه ای داشته باشند و در مقابل اصول گرایان به شدت هم از یکدیگر پشتیبانی کنند و هوای همدیگر را داشته باشند. اما در هر صورت واقعیت های طبقاتی و اجتماعی-اقتصادی بسیار قوی تر و تعیین کننده تر از این گونه حرف ها و تعارف هاست.
اگر سال های سال آقای موسوی خودش را از سیاست کنار کشید، سکوت کرد و حتی در دوره حکومت اصلاح طلبان نیز وارد عرصه کار اجرایی و حتی سیاسی نشد و با این دولت همکاری جدی نکرد؛ این حتماً نه به خاطر خجالتی بودن بیش از حد اوست و نه به خاطر این است که او اصلاح طلب نیست و یا دل در گروی عدالت جویی های عوامانه و سطحی برخی اصول گرایان و از جمله آقای احمدی نژاد دارد.
بلکه واقعیت ماجرا به نظر میرسد این گونه باشد که وقتی موسوی احساس می کرد اصلاح طلبی که نیاز مبرم جامعه ماست، با گفتمان غالب راست و لیبرالیسم حامی سرمایه داری جهانی پیوند خورده است؛ و از طرف دیگر وقتی گفتمان چپ در آنسالها خریدار چندانی در جامعه نداشت؛ و لاجرم مخالفت با گفتمان غالب راست اصلاح طلبی میتوانست تلقی تقویت جناح رقیب آنان یعنی جناح راست سنتی را ایجاد نماید؛ او چاره ای جز سکوت برای خود نمی دیده است.
باید پذیرفت که سالهای متمادی مدیریت اجرایی میر حسین موسوی و حتی همین چند مصاحبه و سخنرانی مبهم و کلی اخیر او کاملاً حاکی از آن است که دیدگاههای اقتصادی او نه با دیدگاههای اقتصادی کارگزاران اقتصادی دولت های سازندگی و اصلاحات سازگاری دارد و نه با گفتمان پوپولیستی دولت اصولگرا که می خواست نفت را به سر سفره های مردم بیاورد و در عمل همان نسخه های پیچیده شده توسط صندوق بین المللی پول و بانک جهانی را دنبال می کند.
میر حسین موسوی جریانی را نمایندگی می کند که بدون در نظر گرفتن این که در دوران مدیریت خود، موفق یا نا موفق بوده است؛ برنامه مشخص اقتصادی با گرایش چپ دارد. یعنی از دولتی شدن صنایع بزرگ و گسترش تعاونی های تولیدی و مصرفی در کنار یک بخش خصوصی مولد و کارآمد غیر وابسته حمایت می کند. باید پرسید آخر کجای این طرز تفکر اقتصادی با آن افکار نئو لیبرالی کارگزاران و نظریه پردازان دولت های سازندگی و اصلاحات سازگار است که آقایان دو خردادی مرتب تکرار می کنند یا موسوی یا خاتمی که گویی این دو هیچ تفاوتی با یکدیگر ندارند؛ و لابد حالا که آقای خاتمی رسماً کاندیداتوری خود را اعلام کرده اند، دیگر نیازی به حضور میر حسین موسوی در عرصه رقابت های انتخاباتی نیست.
از نظر نویسنده این مقاله مهم نیست که در انتخابات آینده حتماً میرحسین موسوی پیروز شود. این هم مهم نیست که آیا او رد صلاحیت می شود یا خیر. حتی این هم آن قدر ها اهمیت ندارد که خود او در انتخابات آینده شرکت خواهد کرد یا کنار خواهد کشید. آن چه اهمیت دارد این است که گفتمان چپ در پاسخ به نیاز های کنونی جامعه شکل بگیرد که به تصور من، صرف نظر از حضور یا عدم حضور این یا آن شخصیت، در حال شکل گیری است.
مگر در جوامع پیشرفته که احزاب و جریانات قوی چپ حضور دارند، این احزاب و جریانات همیشه در انتخابات ها پیروز می شوند؟ اصلاً این طور نیست و مهم هم نیست. آن چه مهم است این است که این احزاب همواره به صورت فعال در جامعه حضور دارند؛ در هر موردی مواضع و تحلیل های مستقل خود را مطرح می سازند و نمایندگی اقشار و لایه های محروم جامعه را عهده دارند.
باور کنید که اصلاً احساس پسر خالگی نسبت به آقای موسوی ندارم و به هیچ وجه هم قصد ندارم که از او یک قهرمان بسازم؛ تنها چیزی که لازم می دانم از آن دفاع کنم شکل گیری یک جریان چپ منسجم و حضور فعال نمایندگان آن در تمام عرصه های اجتماعی و سیاسی جامعه است؛ و گرنه ما به عنوان جریان چپ سکولار خارج از چارچوب حاکمیت جمهوری اسلامی، با آقای میر حسین موسوی و جریان حامی او مرزبندی های شفاف و مشخصی داریم که به وجه بارز و آشکاری ما را از آنها منفک می سازد.
آرزوی قلبی نگارنده این است که روزی جبهه مستقل، منسجم و یکپارچه چپ سکولار و غیر مذهبی با مؤلفه های بومی و محلی، اگر نه به عنوان گفتمان غالب، حداقل به صورت گفتمان مطرح و تاُثیر گذار در سطح کل جامعه به عنوان یک آلترناتیو حضور داشته باشد؛ اما همه ما به خوبی واقفیم که هنوز تا رسیدن به آن نقطه راه درازی در پیش داریم. این که رسیدن به آن نقطه چقدر طول بکشد، از جمله به کار آگاهگرانه و سازمان دهنده تک تک ما کوشندگان چپ بستگی دارد؛ ولی تا آن زمان کاری که ضرورت فوری و اجتناب ناپذیر دارد، حمایت از جریانات چپ موجود در جامعه و تقویت آنان است؛ ولو با برخی از ظواهر و بینش های آنان موافقت نداشته باشیم.
جدال و تضادی که همه ما در عرصه جامعه سیاسی ایران شاهدیم، و هیچ یک از نیرو های سیاسی جدی چه در داخل حاکمیت و چه در خارج از آن منکر نمی شود، نه آنگونه که بعضی می پندارند، جدال سنت و تجدد، نه جدال مذهب و ضد مذهب، نه حتی جدال نوگرایی مذهبی با سنت گرایان مذهبی، نه جدال بین استبداد و دمکراسی، نه آن گونه که برخی از دوستان چپ مورد احترام من می پندارند، جدال بین صلح طلبان و جنگ طلبان و نه جدال بین نیروهای نظامی از یک سو و نیروهای روحانی از سمت دیگر است.
اگرچه ما شاهد وجود همه پدیده ها و تضاد های پیش گفته در عرصه جامعه ایران هستیم ولی هیچ یک از این تضادها تضاد اصلی و بنیادی جامعه ما در مرحله کنونی نیست. تضاد اصلی جامعه ما یک تضاد طبقاتی آشکار و عریان است. حتی باید پذیرفت که تحلیل هایی که نیروهای آگاه چپ در سالهای اولیه پس از انقلاب به درستی ارائه می کردند، دیگر چاره ساز نیست. در سی سال پس از انقلاب بهمن اتفاقات ، تغییرات و دگردیسی های مهمی رخ داده است که چهره جامعه سیاسی ایران را به کلی متحول ساخته است و از این رو مارا ملزم می سازد با دیدی انتقادی از منظر لحظه کنونی تحلیل های پیشین را مورد بازنگری قرار دهیم.
این یک واقعیت قوی است که بسیاری از نیرو هایی که در آن سالها چپ محسوب می شده اند، به واسطه بهره مندی از رانت های حکومتی و دولتی، اکنون به صف سرمایه داران بزرگ پیوسته اند و هم از نظر شیوه زندگی و هم از نقطه نظر بینش و افکار سیاسی و اقتصادی، اکنون دارای مواضع راست و لیبرالیستی هستند. این فقط شامل حال مهره های سیاسی داخل حاکمیت نمی شود بلکه بساری از چپ های سکولار خارج از حاکمیت را نیز شامل می گردد.
در مقابل آنان کسانی قرار دارند که در سال های اولیه انقلاب جزء نیروهای راست محسوب می شدند، ولی پس از گذشت این سال ها به دلیل به بهره گی از درآمدهای نفتی و رانت های حکومتی تبدیل به نیرو های چپ شده اند. فعلاً کاری به کیفیت و میزان علمی و منطقی بودن افکار آنان نداریم. گرچه به جای خود باید مورد بررسی قرار گیرد.
مطمئن باشید که در آینده ای نزدیک دیگر ما شاهد این نخواهیم بود که احمد توکلی، عماد افروغ، غفوری فرد و امثال آن ها در کنار عسگر اولادی، خاموشی، صادق محصولی قرار گیرند و همه با هم در مقابل جبهه اصلاحات شامل خاتمی، رفسنجانی، کرباسچِی متحد میر حسین موسوی، بهزاد نبوی و لطف اله میثمی قرار گیرند. البته اسامی که آورده شد صرفاً جهت روشن شدن بیشتر بحث است و مبنای تحقیقی محکمی ندارد. مهم جریانات است و نه تک تک افراد.
طبیعتاً هرچه بیشتر به سمت جلو حرکت کنیم جریان پولاریزه، یونیزه و دو قطبی شدن جامعه عمیق تر و آشکار تر می شود و در عین حال دو نیروی رودر رو بیشتر جنبه اقتصادی و طبقاتی مبارزه خود را آشکار خواهند ساخت.
در عرصه حکومت گران، دعوای اصلی به شکل مشخص بر سر لحاف ملا نصرالدین است. دعوای اصلی در این عرصه بر سر برخورداری یا عدم برخورداری از درآمد های باد آورده حاصل از غارت نفت گران شده و سال ها گران مانده و رانت های حکومتی حاصل از آن است.
در نزد توده های مردم نیز تضاد اصلی تضاد بین محرومین و برخورداران، بهره مندان و بی بهره گان، زحمتکشان و استثمارگران است. شکل سیاسی بازتاب این تضاد نیز، دعوای لیبرال ها و ضد لیبرال ها، دعوای هواداران امپریالیسم به خصوص امپریالیسم آمریکا با استقلال طلبان و نیروهای ضد امپریالیسم، دعوای عدالت خواهان با امتیاز جویان است.
ای واقعیت جدال های امروز جامعه ما ست؛ که هر روز ابعاد گسترده تر، روشن تر و عینی تری به خود می گیرد. در این عرصه وظیفه نیرو های چپ است که دردعوا های پیش گفته مواضع روشن و شفاف داشته باشند و جایگاه واقعی خود را رسما ً و علناً اعلام کنند. با تحلیل دقیق طبقاتی از شرایط مشخص تاریخی کنونی می توان از اشتباهات هولناک تاریخی اجتناب نمود.
منوچهر خاکی
2/12/1387
تهران
