جهان متلاطم

در همان حال که ایالات متحده آمریکا با بحران هولناک مالی دست و پنجه نرم می کند و آقای باراک اوباما رئیس جمهور دمکرات تلاش می ورزد با نشان دادن چهره ای با ظاهر متفاوت و معقول تر از آمریکا، روابط خدشه دار شدة آن با جهان و به خصوص افکار عمومی جریحه دار شده را ترمیم کند، کشور های آمریکای لاتین در حال اجرای نمایشی از چپ گرائی هستند. آن کشور ها یک به یک به اشکالی متفاوت سمت گیری چپ می یابند. آخرین نمونه این سمت گیری چپ پیروزی جبهه فارابوندو مارتی در انتخابات ریاست جمهوری السالوادور است.

در چنین شرایطی دو مطلب بیشترین نگرانی را برای ایالات متحده فراهم می سازد. اول این نگرانی که مبادا فروشندگان و خریداران نفت به یکباره به این تصمیم و توافق دست یابند که معاملات نفتی را با ارز دیگری غبر از دلار آمریکا انجام دهند. در اینصورت کسر بودجه و سقوط ارزش دلار به صورت واقعیتی دهشتناک خود را نمایان خواهد ساخت. ضمن اینکه هم اکنون نیز این ارزش بیشتر جنبه صوری و غیر واقعی دارد. ترس دیگر گردانندگان نظام سرمایه داری کلان آمریکا از این است که خریداران اوراق قرضه بانک مرکزی دولت فدرال و به خصوص چین که مبالغ متنابهی از این اوراق را خریداری کرده است، تصمیم بگیرند این اوراق را نقد سازند. این رخداد که نگرانی از آن با توجه به برخی اشارات چین در این زمینه چندان هم بی مورد نیست، می تواند اقتصاد بحران زده و بیمار امپراتور بزرگ جهان را کاملاً فلج و زمین گیر کند.

این گونه اقدامات از جانب کشورهای جهان که هیچ یک هم چندان دل خوشی از قدر قدرتی امپریالیسم آمریکا ندارند، می تواند نهاد های مالی و اقتصادی ایالات متحده را به سمت سقوطی شتاب آلود، بسیار زودتر از زمانی که برخی از اقتصاددانان و اندیشمندان چپ گرا پیش بینی می کردند، پیش براند.
استراتژیست های ایالات متحده آمریکا از این گونه نگرانی هاست که دچار سرگیجه و سردر گمی شده اند. آنان قادر به تصمیم گیری قطعی در این مورد نیستند که آیا باید سیاست مرعوب کردن جهانیان را برای وادار نمودن آنان به تسلیم در برابر خواسته های ارباب سرمایه داری جهان ادامه دهند و یا اینکه با نشان دادن چهره ای مهربان تر و متواضعانه تر به اهداف یاد شده در جهت منافع آمریکا و کمک به برون رفت از بحران های حاد اخیر نائل آیند.

در هر صورت چه آمریکا چهره ای ترسناک و عبوس از خود به نمایش بگذارد و چه چهره ای متبسم و مهربان، هر انسان آگاه و گوش بزنگی با اندکی تیز کردن گوشها، قادر است صدای ترک خوردن تیر های چوبی فرسوده بنای کاخ عظیم سرمایه داری جهانی را در زیر بار سنگین بحران مالی فزاینده و شتابگیر اخیر که از بانک ها و وام های پرداختی آنان به اقشار کم درآمد برای تهیه مسکن شروع شد و هم اینک به سرعت در حال گرفتن دامن صنایع بزرگ است، به تدریج بشنود.
اینکه چنین بحران عظیمی وجود دارد قابل تردید نیست. در مورد فزایندگی و شتابگیری این بحران در شرایط جاری که با گسترش نارضایتی توده ای از بحران یاد شده همراه است نیز نمی توان شک کرد. آن چه هنوز در آن جای تردید فراوان وجود دارد این است که آیا این بحران عظیم مالی و اقتصادی و نارضایتی توده ای حاصل از آن می تواند به یک جنبش انقلابی سازمان یافته منجر شود یا خیر؟

همة نیروهای ترقی خواه و پیشرو در سرتاسر جهان می باید امید آن را داشته باشند که بحران یاد شده در چنین جهتی پیش رود. به عبارت دیگر باید آرزو داشت و امیدوار بود که نیروها و احزاب چپ رادیکال در کشورهای پیشرفته سرمایه داری قادر باشند این نارضایتی را تبدیل به جنبشی انقلابی کنند و رهبری آن را به دست گیرند. در غیر این صورت در شرایط چنین بحرانی خطر استیلای یک جریان فاشیستی به شدت و به شکلی جدی وجود دارد. چنین فاجعه ای به نفع هیچ یک از مردم صلح دوست و آزادیخواه جهان نیست.
از همین رو امیدوار بودن و آرزو داشتن کافی نیست، بلکه همة نیروهای چپ و ترقیخواه جهان باید در حد توان خود تلاش ورزند تا احزاب چپ جهان قادر گردند هرچه زودتر بر بحران های ایدئولوژیک و سازمانی خود فائق آیند و توانائی رهبری جنبش ها و اعتراضات مردمی را در سراسر جهان به دست آورند.

این توانائی می تواند راه را برای فراروئی جنبش ها به حرکت های عظیم انقلابی به منظور در هم شکستن بنای کهنه و فرسوده نظام سرمایه داری جهانی و ساختن جامعه ای نوین فارغ از بندگی طبقاتی و استثمار فرد از فرد یعنی سوسیالیسم هموار سازد.
در همان حال این بحران جهانی نظام سرمایه داری در اروپا هر روز بیشتر منجر به نا امیدی اقشار وسیع تری از مردم زحمتکش از احزاب و جریانات چپ میانه، شیوه های انتخاباتی مبارزه طبقاتی و روی آوری تدریجی به اشکال رادیکال تر از قبیل تظاهرات خیابانی و اعتصابات (فعلاً موضعی) می گردد. بحران های عمیق مالی سرمایه داری جهانی امکان رشوه دهی سردمداران سرمایه داری اروپا به مزدکاران این جوامع، از طریق سیستم دولت رفاهی تئوریزه شده از سوی جان مینارد کینز را از آنان سلب نموده است. ضمن آنکه اقشار فرودست و ستمکش اروپا نیز آمادگی پذیرش این گونه باج ها و رشوه ها را به تدریج از دست می نهند. آن چه هنوز مانع از دیدن دورنمای روشن و امیدوارکننده ای در افق فضای سیاسی اروپا می گردد، همان گونه که پیش تر آمد، عدم انسجام سازمانی، سیاسی و ایدئولوژیک جنبش چپ رادیکال در عرصه کشور های اروپائی است. گرچه هم اینک نیز می توان نشانه های امیدوار کننده ای از بهبود این وضعیت را در میان این احزاب مشاهده نمود.

در روسیه، کشورهای آسیای میانه و اروپای شرقی شواهد فراوانی حاکی از توجه دوباره مردم محروم و اقشار ستمکش به نیروهای چپ رادیکال پدیدار گشته است. این گونه به نظر می رسد که نیروهای یاد شده در روسیه و اروپای شرقی از هم اکنون خود را آماده می سازند که در صورت گسترش توجه مردم دنیا به سمت چپ، نقش تعیین کننده تری را بر عهده گیرند. هم اینک به وضوح می توان علائم این آمادگی را در میان صفوف حزب کمونیست روسیه رؤیت نمود.

آن چه در خاورمیانه قابل مشاهده است این است که رهبری مبارزات ضد امپریالیستی در کشور های این منطقه به دست هواداران و رهبران اسلام سیاسی و به خصوص بنیاد گرایان اسلامی افتاده است. هم اینک در این عرصه ابتکار عمل کاملاً در دست نیرو های تندرو مذهبی جزم اندیش و بنیاد گرا متمرکز شده است. این وضعیتی است که در حال حاضر وجود دارد. گرچه کاملاً ممکن است در نتیجه پیروزی یک جریان اسلامی اصلاح طلب چپ به نمایندگی میر حسین موسوی در انتخابات ریاست جمهوری ایران و قرار گرفتن او در این مسند، معادلات منطقه و حتی جهان به کلی در هم ریزد و یک نیروی جدی اسلام نو اندیش اصلاح طلب غیر بنیاد گرا و چپ که ضمن اعتقاد به مبارزه ضد امپریالیستی، شیوه های منطقی تری را برای پیگیری این مبارزه دنبال کند، وارد عرصه سیاست منطقه شود.


منوچهر خاکی
تهران
25/01/1388

عید نوروز خجسته باد

بازكن پنجره ها را كه نسيم
روز ميلا د اقاقي ها را
جشن مي گيرد
و بهار روي هر شاخه كنار هر برگ
شمع روشن كرده است
.
.
.
باز كن پنجره ها را
و بهاران را باور كن

(قسمت هایی از شعر فریدون مشیری)
نوروز، جشن باستاني ايرانيان فرخنده باد.

منوچهر خاکی

زندگی زیباست

زندگی زیباست ای زیبا پسند
زنده اندیشان به زیبایی رسند
آن چنان زیباست این بی بازگشت
کز برایش می توان از جان گذشت
ه.الف. سایه

باید ما از زندگی بگوییم. از گل، گیاه، درخت. از زیستن بگوییم و از زیباییهایش. از گل نسترن، از اقاقی، رازقی؛ از آسمان، زمین، ساحل دریا، شن داغ، رودخانه، کوه، خاطرات تلخ و شیرین. حوض حیاط خانه کودکی مان، عشق های ناپخته، ترسان و پنهان نوجوانی. کتاب، شعر و گل؛ سرود و موسیقی؛ نقاشی.
مرگ اندیشان با گفتن از مرگ دیگر ره به جایی نمی برند. آنها مرگ را دوست دارند. ما زندگی را. آن ها گورستان ها را دوست دارند، ما گلستان ها را. گورستان ها را دوست دارند اما گورستان ها را آباد نمی کنند. ای کاش می کردند؛ آبادی ها را می خواهند گورستان کنند. از مرگ می گویند؛ چون در این عرصه حریف ندارند و بازگشته ای نیست که گفتارشان را به سخره گیرد. گورستان را دوست دارند؛ چون آرامش آن را در رؤیا می بینند. میدان شهر، به جای فواره و گل، دانشگاه به جای کتاب و شعر.
اما ما از زندگی می گوییم. شعر می سرائیم. داستان می نویسیم. سرود می خوانیم. موسیقی می نوازیم؛ فیلم می بینیم، تئاتر می رویم. باله و اپرا تماشا می کنیم و خیلی چیز های دیگر. زیبایی و عشق را ما می فهمیم؛ حتی در یک تابلوی نقاشی.
زندگی زیباست؛ با همه نیکی ها و پلشتی هایش. اهورا ها و اهرمن هایش. ایزدان و ابلیس هایش. خدا و شیطانش. با همه شادی ها و غصه هایش. زیستن و عشق ورزیدن، ....

"گفته بودم زندگی زیباست
گفته و نا گفته، ای بس نکته ها کاینجاست.
آسمان باز؛
آفتاب زر؛
باغ های گل؛
دشت های بی در و پیکر؛"

بی خیال کنار حوض نشسته بودم و به حرکات داخل حوض نگاه می کردم. تعجبم از این بود که در حوض موجوداتی بودند که اصلاً حضور خودشان محسوس نبود ولی در تمام سطح آب حوض غوغا راه انداخته بودند. در حد خودشان موجهای عظیمی راه می انداختند. چه جنبشی بود در درون این حوض به ظاهر آرام.
آفتاب خودشو جمع کرده بود گوشه حیاط و داشت پاورچین پاورچین و نم نمک خودشو از کنج دیوار بالا می کشید. برادرم آمد. یک عالمه کتاب قصه چاپ پروگرس تو دستش بود. یکی شو داد دستم و گفت: برو بشین با دقت بخون؛ باید بیایی قصه اش رو برام تعریف کنی.

"سر برون آوردن گل از درون برف؛
تاب نرم رقص ماهی در بلور آب؛
بوی خاک عطر باران خورده در کهسار؛
خواب گندمزار ها در چشمه مهتاب؛"

بیرون برف می آمد. حامد آمد توی کلاس گفت: باید مبصرو عوض کنیم. کلاس حرفه و فن داشتیم. می گفت: بیخودی اسم بچه ها رو به ناظم می ده و اونها هی الکی کتک می خورند؛ گفتیم بریم توی حیاط، همه بچه ها ریختند وسط حیاط مدرسه.

"آمدن، رفتن، دویدن؛
عشق ورزیدن؛
در غم انسان نشستن؛
پا به پای شادمانی های مردم پای کوبیدن؛"

سعید بی خیال همه ولو شده بود روی میز و داشت خیلی آهسته "آرش کمانگیر" را زمزمه می کرد. هوشنگ طبق معمول دستة موهایی که روی سر طاسش را می پوشاند، با انگشتان دستش مرتب می کرد. عصبانی بود، صداش می لرزید و کمی سرخ شده بود. به محمود گفتم: بابا این یکی از خودمونه؛ با بچه ها صحبت کن این قدر اذیتش نکنن. هوشنگ در کلاس ابزار شناسی به ما "علم در تاریخ" درس می داد.

"کار کردن، کار کردن؛
آرمیدن؛
چشم انداز بیابان های خشک و تشنه را دیدن؛
جرعه هایی از سبوی تازه آب پاک نوشیدن؛"

به زور صورت حسین را گرفته بودم طرف صورت خودم و می گفتم، تقریباً با عصبانیت داد می زدم: برای چی برگردیم توی کلاس؟! بچه ها همه آماده ان، باید بریم توی خیابون. از خیابون صدای گلوله می آمد. سلام با سرب گل با گلوله.

"گوسفندان را سحر گاهان به سوی کوه راندن؛
همنفس با بلبلان کوهی آواره خواندن؛
در تله افتاده آهو بچگان را شیر دادن؛
نیمروز خستگی را در پناه دره ماندن؛"

خم شدم یک شاخه از گل های زرد وحشی را از کنار مسیر کوه چیدم. بچه ها مشغول سرود خواندن بودند. از همه گروهها بودند: باید که دوست بداریم یاران... باید یکی شویم. به منصور گفتم: شماها خیلی رو نیرو هاتون حساب می کنید. همچین خبر هایی نیست. اکثر این سوسول ها اصلاً تو عمرشون اسلحه ندیده اند. هردو مون ادای رهبر هارو در می آوردیم و به همین خاطر همدیگرو خیلی تحویل می گرفتیم. خیلی کیف می کردیم. بازی کودکانه ای در عنفوان جوانی. نمی دونم او چه شد و حالا کجاست.

"گاه گاهی؛
زیر سقف این سفالین بام های مه گرفته؛
قصه های در هم غم را ز نم نم های باران ها شنیدن؛
بی تکان گهواره رنگین کمان را
در کنار بام دیدن؛"

نادر روزنامه ها را جمع کرد و بطری را روی میز گذاشت. حمید با قیافه ای جدی ولی مهربان گفت:" همیشه نه ولی امروز فرق می کنه". دهم مهر بود. پیمان پیمانه ها را پر کرد.

"یا، شب برفی،
پیش آتش ها نشستن،
دل به رؤیا های دامنگیر و گرم شعله بستن...."

حسین اعدام شد. پائیز غم انگیزی بود. از همون بچه هایی بود که منصور خیلی روشون حساب می کرد. دیگه هیچ کدام از بچه های مدرسه و دانشگاه رو نمی دیدم. ژاله جواب رد داد و رفت. دیگه هیچ وقت ندیدمش. گفتند تو بهار گرفتندش. نمی دونم. سال بد بدجوری شروع شد.

"آری، آری، زندگی زیباست.
زندگی آتشگهی دیرنده پا بر جاست."

حریف مادر حمید تاج الدینی و رفقاش هم نخواهند شد. حمید تاج الدینی همون که تو اوین در اون تابستان داغ به دار کشیده شد؛ همراه امیر و کیومرث و خیلی های دیگه.

"گر بیفروزیش، رقص شعله اش در هر کران پیداست،
ور نه خاموش است و خاموشی گناه ماست."
آفتاب از مغرب غروب می کنه ولی طلوعش از مشرقه. خاوران میعاد گاه اون هاست. مادر های عشق را میگم. مادر های آزادی!

" زندگی را شعله باید برفروزنده؛
شعله ها را هیمه سوزنده."

پس فردا روز زن است. اما عجب شیر زن هایی هستند این زنان ایران!

"جنگلی هستی تو ای انسان!"

دلم می خواهد توی کوهها با همه بچه ها: دمکرات، پیشگام، مسلمون، اسلامی، امتی، و بقیه داد بزنیم و سرود بخوانیم. جوونها بیان بگن به ما هم یاد بدید. و ما از سر شوخی محلشون نگذاریم.

"جنگل، ای روئیده آزاده،"

جوون ها، دختر و پسر دست همدیگر را بگیرند و برای خودشون سرود بخوانند و بعد به هم گل های وحشی هدیه بدهند.

"بی دریغ افکنده روی کوه ها دامن،
آشیان ها بر سر انگشتان تو جاوید،
چشمه ها در سایبان های تو جوشنده،
آفتاب و باد و باران بر سرت افشان
جان تو خدمتگذار آتش....
سر بلند و سبز باش ای جنگل انسان!"


منوچهر خاکی
تهران
16/12/1387

همه شعر های نقل قول شده داخل گیومه از منظومه آرش کمانگیر زنده یاد سیاوش کسرائی می باشد.

انتخابات طبقاتی

اگر وضع بر همین منوال فعلی پیش برود؛ اگر حادثه ای ناگهانی و غیر منتظره رخ ندهد؛ اگر بلایی آسمانی نازل یا بلایی زمینی ظاهر نشود؛ اگر نداهای غیبی به گوش کس یا کسانی نرسد؛ و اگر کس یا کسانی از برخی امدادهای غیبی برخوردار یا بی بهره نشوند؛ اگر میر حسین موسوی خسته و نا امید، بار دیگر به کنج عزلت بازنگردد؛ اگر همانطور که اکنون می شود از ظواهر امر درک کرد، هم میر حسین موسوی و هم سید محمد خاتمی در انتخابات ریاست جمهوری دور دهم کاندیدا شوند؛ اگر اصولگرایان هم نتوانند به یک اجماع اساسی دست یابند و لذا هم محمود احمدی نژاد و هم سردار قالیباف و یا شبیه آنها از جانب اصولگرایان کاندیدا شوند؛ آنوقت می توان اظهار کرد که انتخابات ریاست جمهوری دور دهم یکی از طبقاتی ترین انتخابات های تاریخ ایران به شمار خواهد رفت.

هر چقدر هم که دوم خردادی ها و مشارکتی ها و به خصوص لیبرال ترین آنها در بوق و کرنا بدمند، میرحسین موسوی را به خود بچسبانند و بگویند که او و محمد خاتمی فرق چندانی با هم ندارند و مهم نیست که کدام یک بیاید بلکه مهم است که یک نفر از بین آنها بیاید؛ نمی توان این واقعیت را کتمان و پنهان کرد که میرحسین موسوی و محمد خاتمی را لا اقل با ترکیب فعلی پشتیبانانش، با یک من سریش هم نمی توان به هم چسباند و هردوی آن ها را در یک قوطی جای داد.

ممکن است موسوی و خاتمی بسیار هم با یکدیگر روابط دوستانه ای داشته باشند و در مقابل اصول گرایان به شدت هم از یکدیگر پشتیبانی کنند و هوای همدیگر را داشته باشند. اما در هر صورت واقعیت های طبقاتی و اجتماعی-اقتصادی بسیار قوی تر و تعیین کننده تر از این گونه حرف ها و تعارف هاست.

اگر سال های سال آقای موسوی خودش را از سیاست کنار کشید، سکوت کرد و حتی در دوره حکومت اصلاح طلبان نیز وارد عرصه کار اجرایی و حتی سیاسی نشد و با این دولت همکاری جدی نکرد؛ این حتماً نه به خاطر خجالتی بودن بیش از حد اوست و نه به خاطر این است که او اصلاح طلب نیست و یا دل در گروی عدالت جویی های عوامانه و سطحی برخی اصول گرایان و از جمله آقای احمدی نژاد دارد.
بلکه واقعیت ماجرا به نظر میرسد این گونه باشد که وقتی موسوی احساس می کرد اصلاح طلبی که نیاز مبرم جامعه ماست، با گفتمان غالب راست و لیبرالیسم حامی سرمایه داری جهانی پیوند خورده است؛ و از طرف دیگر وقتی گفتمان چپ در آنسالها خریدار چندانی در جامعه نداشت؛ و لاجرم مخالفت با گفتمان غالب راست اصلاح طلبی میتوانست تلقی تقویت جناح رقیب آنان یعنی جناح راست سنتی را ایجاد نماید؛ او چاره ای جز سکوت برای خود نمی دیده است.

باید پذیرفت که سالهای متمادی مدیریت اجرایی میر حسین موسوی و حتی همین چند مصاحبه و سخنرانی مبهم و کلی اخیر او کاملاً حاکی از آن است که دیدگاههای اقتصادی او نه با دیدگاههای اقتصادی کارگزاران اقتصادی دولت های سازندگی و اصلاحات سازگاری دارد و نه با گفتمان پوپولیستی دولت اصولگرا که می خواست نفت را به سر سفره های مردم بیاورد و در عمل همان نسخه های پیچیده شده توسط صندوق بین المللی پول و بانک جهانی را دنبال می کند.

میر حسین موسوی جریانی را نمایندگی می کند که بدون در نظر گرفتن این که در دوران مدیریت خود، موفق یا نا موفق بوده است؛ برنامه مشخص اقتصادی با گرایش چپ دارد. یعنی از دولتی شدن صنایع بزرگ و گسترش تعاونی های تولیدی و مصرفی در کنار یک بخش خصوصی مولد و کارآمد غیر وابسته حمایت می کند. باید پرسید آخر کجای این طرز تفکر اقتصادی با آن افکار نئو لیبرالی کارگزاران و نظریه پردازان دولت های سازندگی و اصلاحات سازگار است که آقایان دو خردادی مرتب تکرار می کنند یا موسوی یا خاتمی که گویی این دو هیچ تفاوتی با یکدیگر ندارند؛ و لابد حالا که آقای خاتمی رسماً کاندیداتوری خود را اعلام کرده اند، دیگر نیازی به حضور میر حسین موسوی در عرصه رقابت های انتخاباتی نیست.

از نظر نویسنده این مقاله مهم نیست که در انتخابات آینده حتماً میرحسین موسوی پیروز شود. این هم مهم نیست که آیا او رد صلاحیت می شود یا خیر. حتی این هم آن قدر ها اهمیت ندارد که خود او در انتخابات آینده شرکت خواهد کرد یا کنار خواهد کشید. آن چه اهمیت دارد این است که گفتمان چپ در پاسخ به نیاز های کنونی جامعه شکل بگیرد که به تصور من، صرف نظر از حضور یا عدم حضور این یا آن شخصیت، در حال شکل گیری است.
مگر در جوامع پیشرفته که احزاب و جریانات قوی چپ حضور دارند، این احزاب و جریانات همیشه در انتخابات ها پیروز می شوند؟ اصلاً این طور نیست و مهم هم نیست. آن چه مهم است این است که این احزاب همواره به صورت فعال در جامعه حضور دارند؛ در هر موردی مواضع و تحلیل های مستقل خود را مطرح می سازند و نمایندگی اقشار و لایه های محروم جامعه را عهده دارند.

باور کنید که اصلاً احساس پسر خالگی نسبت به آقای موسوی ندارم و به هیچ وجه هم قصد ندارم که از او یک قهرمان بسازم؛ تنها چیزی که لازم می دانم از آن دفاع کنم شکل گیری یک جریان چپ منسجم و حضور فعال نمایندگان آن در تمام عرصه های اجتماعی و سیاسی جامعه است؛ و گرنه ما به عنوان جریان چپ سکولار خارج از چارچوب حاکمیت جمهوری اسلامی، با آقای میر حسین موسوی و جریان حامی او مرزبندی های شفاف و مشخصی داریم که به وجه بارز و آشکاری ما را از آنها منفک می سازد.

آرزوی قلبی نگارنده این است که روزی جبهه مستقل، منسجم و یکپارچه چپ سکولار و غیر مذهبی با مؤلفه های بومی و محلی، اگر نه به عنوان گفتمان غالب، حداقل به صورت گفتمان مطرح و تاُثیر گذار در سطح کل جامعه به عنوان یک آلترناتیو حضور داشته باشد؛ اما همه ما به خوبی واقفیم که هنوز تا رسیدن به آن نقطه راه درازی در پیش داریم. این که رسیدن به آن نقطه چقدر طول بکشد، از جمله به کار آگاهگرانه و سازمان دهنده تک تک ما کوشندگان چپ بستگی دارد؛ ولی تا آن زمان کاری که ضرورت فوری و اجتناب ناپذیر دارد، حمایت از جریانات چپ موجود در جامعه و تقویت آنان است؛ ولو با برخی از ظواهر و بینش های آنان موافقت نداشته باشیم.

جدال و تضادی که همه ما در عرصه جامعه سیاسی ایران شاهدیم، و هیچ یک از نیرو های سیاسی جدی چه در داخل حاکمیت و چه در خارج از آن منکر نمی شود، نه آنگونه که بعضی می پندارند، جدال سنت و تجدد، نه جدال مذهب و ضد مذهب، نه حتی جدال نوگرایی مذهبی با سنت گرایان مذهبی، نه جدال بین استبداد و دمکراسی، نه آن گونه که برخی از دوستان چپ مورد احترام من می پندارند، جدال بین صلح طلبان و جنگ طلبان و نه جدال بین نیروهای نظامی از یک سو و نیروهای روحانی از سمت دیگر است.

اگرچه ما شاهد وجود همه پدیده ها و تضاد های پیش گفته در عرصه جامعه ایران هستیم ولی هیچ یک از این تضادها تضاد اصلی و بنیادی جامعه ما در مرحله کنونی نیست. تضاد اصلی جامعه ما یک تضاد طبقاتی آشکار و عریان است. حتی باید پذیرفت که تحلیل هایی که نیروهای آگاه چپ در سالهای اولیه پس از انقلاب به درستی ارائه می کردند، دیگر چاره ساز نیست. در سی سال پس از انقلاب بهمن اتفاقات ، تغییرات و دگردیسی های مهمی رخ داده است که چهره جامعه سیاسی ایران را به کلی متحول ساخته است و از این رو مارا ملزم می سازد با دیدی انتقادی از منظر لحظه کنونی تحلیل های پیشین را مورد بازنگری قرار دهیم.

این یک واقعیت قوی است که بسیاری از نیرو هایی که در آن سالها چپ محسوب می شده اند، به واسطه بهره مندی از رانت های حکومتی و دولتی، اکنون به صف سرمایه داران بزرگ پیوسته اند و هم از نظر شیوه زندگی و هم از نقطه نظر بینش و افکار سیاسی و اقتصادی، اکنون دارای مواضع راست و لیبرالیستی هستند. این فقط شامل حال مهره های سیاسی داخل حاکمیت نمی شود بلکه بساری از چپ های سکولار خارج از حاکمیت را نیز شامل می گردد.

در مقابل آنان کسانی قرار دارند که در سال های اولیه انقلاب جزء نیروهای راست محسوب می شدند، ولی پس از گذشت این سال ها به دلیل به بهره گی از درآمدهای نفتی و رانت های حکومتی تبدیل به نیرو های چپ شده اند. فعلاً کاری به کیفیت و میزان علمی و منطقی بودن افکار آنان نداریم. گرچه به جای خود باید مورد بررسی قرار گیرد.

مطمئن باشید که در آینده ای نزدیک دیگر ما شاهد این نخواهیم بود که احمد توکلی، عماد افروغ، غفوری فرد و امثال آن ها در کنار عسگر اولادی، خاموشی، صادق محصولی قرار گیرند و همه با هم در مقابل جبهه اصلاحات شامل خاتمی، رفسنجانی، کرباسچِی متحد میر حسین موسوی، بهزاد نبوی و لطف اله میثمی قرار گیرند. البته اسامی که آورده شد صرفاً جهت روشن شدن بیشتر بحث است و مبنای تحقیقی محکمی ندارد. مهم جریانات است و نه تک تک افراد.

طبیعتاً هرچه بیشتر به سمت جلو حرکت کنیم جریان پولاریزه، یونیزه و دو قطبی شدن جامعه عمیق تر و آشکار تر می شود و در عین حال دو نیروی رودر رو بیشتر جنبه اقتصادی و طبقاتی مبارزه خود را آشکار خواهند ساخت.

در عرصه حکومت گران، دعوای اصلی به شکل مشخص بر سر لحاف ملا نصرالدین است. دعوای اصلی در این عرصه بر سر برخورداری یا عدم برخورداری از درآمد های باد آورده حاصل از غارت نفت گران شده و سال ها گران مانده و رانت های حکومتی حاصل از آن است.

در نزد توده های مردم نیز تضاد اصلی تضاد بین محرومین و برخورداران، بهره مندان و بی بهره گان، زحمتکشان و استثمارگران است. شکل سیاسی بازتاب این تضاد نیز، دعوای لیبرال ها و ضد لیبرال ها، دعوای هواداران امپریالیسم به خصوص امپریالیسم آمریکا با استقلال طلبان و نیروهای ضد امپریالیسم، دعوای عدالت خواهان با امتیاز جویان است.

ای واقعیت جدال های امروز جامعه ما ست؛ که هر روز ابعاد گسترده تر، روشن تر و عینی تری به خود می گیرد. در این عرصه وظیفه نیرو های چپ است که دردعوا های پیش گفته مواضع روشن و شفاف داشته باشند و جایگاه واقعی خود را رسما ً و علناً اعلام کنند. با تحلیل دقیق طبقاتی از شرایط مشخص تاریخی کنونی می توان از اشتباهات هولناک تاریخی اجتناب نمود.


منوچهر خاکی
2/12/1387
تهران

جهان بینی چپ

جهان بینی چپ که آنرا مارکسیسم می خوانند، از سه جزء اصلی تشکیل یافته است؛ فلسفه ماتریالیسم دیالکتیک، اقتصاد سیاسی و سوسیالیسم علمی.


فلسفه
بینش فلسفی چپ متکی بر ماتریالیسم دیالکتیک است. اولین جزء فلسفی چپ یعنی ماتریالیسم خود به دو بخش فرعی تقسیم می گردد: ماتریالیسم طبیعی و ماتریالیسم تاریخی.

ماتریالیسم طبیعی
ماتریالیسم طبیعی بینشی فلسفی است که بر اصالت ماده یا ازلی و ابدی بودن آن صحه می گذارد. از این دیدگاه ماده همیشه وجود داشته و همواره وجود خواهد داشت. ماده را که شامل جرم، انرژی و میدان می شود نباید با جرم که تنها شکلی از هستی ماده است اشتباه گرفت. شعور حاصل کارکرد ماده به غایت تکامل یافته و پیچیده است. بدون وجود ماده متعالی شعور نمی تواند وجود پیدا کند. اهمیت درک فلسفه ماتریالیسم در این نکته نهفته است که هواداران جهان بینی چپ با مسلح و مسلط شدن به این فلسفه نگرش علمی می یابند و آگاهانه تلاش می ورزند در چرایی و چگونگی همه پدیده های عالم هستی به علم و دانش متکی گردند. فریب خرافات و عوام فریبی مدعیان دروغین همه چیزدان را نخورند و برای یافتن دلیل و ماهیت هر چیز به دنبال یافتن علت های واقعی و اثبات شدنی باشند و بویژه نسبت به پاسخ های حاضر و آماده، مقدس و بسته بندی شده، مشکوک و دیر باور باشند.
مغز در موجودات زنده حاصل تکامل و انتخاب برتر طبیعی در طی یک فرآیند چند میلیارد ساله است. بر طبق آخرین یافته های علمی انسان کنونی هموساپینس عمری حدود یکصد و پنجاه هزار ساله دارد. قبل از آن میلیون ها سال طول کشیده است تا عالی ترین حیوانات ما قبل انسان (گونه خاصی از میمون ها) تبدیل به انسان کنونی شوند.
مغز انسان کنونی دارای میلیاردها یاخته به نام نرون است که ترکیب این یاخته ها کلیه فعالیت های بدنی، عصبی و روحی انسان را در تحت کنترل دارند. مغز بشر از سه لایه اصلی تشکیل شده است.؛ زیرین ترین لایه که در تمام موجودات زنده (حیوانات) مشترک است، در قسمت فوقانی بصل النخاع قرار دارد. این بخش کنترل واکنش های غیر شرطی و به طور عمده فیزیکی و فیزیولوژیک بدن انسان را در اختیار دارد. لایه میانی مغز انسان که در مغز حیوانات عالی مثل سگ، گربه، اسب، میمون و غیره نیز وجود دارد، فرماندهی احساسات، عواطف، و به طور کلی واکنش های شرطی را عهده دار است. لایه فوقانی مغز یا همان قشر خاکستری مخصوص انسان است که کارکرد ویژه تفکر، تعقل، تجرید، مفهوم سازی، واکنش های تأخیر یافته، و به طور عام سیستم علامت دهی ثانویه را سازمان دهی می کند.
در هر صورت همة کارکرد های مغز انسان که شعور و روح او را می سازد.، نتیجه ارتباط گیری دائم و موقت بین نرون ها (یاخته های مغزی) و یا فعل و انفعالات فیزیک و شیمیایی، اعم از جریان اکتریسیته داخل یاخته های عصبی و یا ترشح مواد شیمیایی مخصوص در داخل مغز است. ماتریالیسم یا تقدم ماده بر شعور به همین مفهوم است؛ قبل از آنکه شعور وجود داشته باشد، یا بوجود بیاید، باید ماده متعالی یا همان مغز به وجود آمده باشد و با فعالیت خود شعور را به عرصه هستی برساند.

دیالکتیک
ماده ازلی و ابدی در زمان و مکان قرار دارد و همواره در حال حرکت است. حرکت مطلق و سکون نسبی است. همه مواد موجود در عالم هستی چه در اجزاء و چه در کلیت خود در حال حرکت دائمی و ابدی به سر می برند.
تضاد درونی پدیده ها عامل محرک ماده است. همه پدیده های عالم وجود در حال حرکت، تأثیر و تعامل متقابل بر یکدیگر، دارای تضاد درونی و در حال تغییر و تحول هستند و لاجرم رو به سوی تکامل دارند.
شیوة نگرش فوق و اسلوب مطالعه و عمل چه در حیطه طبیعت و چه در عرصه اجتماع که متکی بر این روش باشد را اسلوب دیالکتیک نامیده اند. از نظر اسلوب دیالکتیک هیچ چیز ثابت، ساکن، بدون تغییر و مقدس نیست. همة پدیده ها را باید در یک فرآیند تولد، شدن، تغییر و تبدل دائمی با رویکرد تکاملی و در نهایت مرگ و نابودی مطالعه نمود.

ماتریالیسم تاریخی
ماتریالیسم تاریخی، به کار بستن شیوه نگرش ماتریالیسم دیالکتیک در عرصه تاریخ و اجتماع است. هواداران ماتریالیسم تاریخی مطالعه تاریخ و همچنین حال و آینده اجتماع را متکی بر قوانینی می سازند که بنیانگذاران فلسفه علمی یعنی کارل مارکس و فردریش انگلس از درون اصول و قوانین ماتریالیسم دیالکتیک استخراج کرده اند و آن ها را به عرصه تاریخ و اجتماع تعمیم داده اند.
از مهمترین قوانین ماتریالیسم تاریخی، قانون تقدم هستی اجتماعی بر شعور اجتماعی است. از نظر این قانون وضعیت اجتماعی-اقتصادی جامعه است که وضعیت فرهنگ، مذهب، فلسفه، هنر، ایدئولوژی، حقوق و سایر جنبه های معنوی جامعه را تعیین می کند و نه بالعکس. گرچه به هر صورت هستی اجتماعی و شعور اجتماعی در حال تأثیر متقابل بر روی یکدیگر می باشند.
قانون دیگر ماتریالیسم تاریخی عبارت است از قانون تأثیر متقابل و جنبه تعیین کننده زیر بنا یا مناسبات اقتصادی نسبت به روبنا یا مناسبات سیاسی و اجتماعی است. از نقطه نظر ماتریالیسم تاریخی رشد نیرو های مولده شامل ابزار تولید و انسان تولید کننده، در نهایت منجر به تحول و دگرگونی در مناسبات تولید یا نحوه مالکیت ابزار تولید و شکل بندی اجتماعی و اقتصادی جامعه می گردد. تغیی شیوه مالکیت به نوبه خود کلیه مناسبات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را تغییر می دهد.
بر طبق گفته مذکور است که می توان شکل بندی های تاریخ بشر، تغییر، تبدیل و تکامل آن ها را بررسی و علت یابی کرد. در تاریخ بشر به طور کلی و صرفنظر از برخی استثناها تا کنون نظام ها یا شکل بندی (فرماسیون) های اقتصادی-اجتماعی اشتراکی اولیه (نظام عشیره ای – قبیله ای)، برده داری، فئودالیسم و سرمایه داری پیدایش یافته اند.
بنا بر اعتقاد بنیانگذاران جهان بینی علمی چپ تعمیم قوانین ماتریالیسم تاریخی به جوامع سرمایه داری منجر به این نتیجه گیری می شود که مطابق با همان قوانین جامعه سرمایه داری هم با رشد تکنولوژیک و تکامل ابزار تولید به همراه رشد آگاهی انسان مولد جامعه یعنی طبقه مزد بگیران (مزدکاران) یا پرولتاریای صنعتی، روزی از هم خواهد پاشید و جای آن را شکل بندی اجتماعی-اقتصادی نوین یعنی سوسیالیسم خواهد گرفت.
در واقع رشد تکنولوژی و ابزار تولید منجر به اجتماعی تر شدن هرچه بیشتر فرآیند تولید و همچنین روحیه انسان تولید کننده می گردد؛ و این جنبه با شیوه مالکیت بر ابزار و وسایل تولید که فردی و خصوصی است در تضاد جدی قرار می گیرد. در نهایت با از هم پاشیده شدن شکل بندی اجتماعی-اقتصادی سرمایه داری، روابط جدید تولیدی مبتنی بر مالکیت اجتماعی و همگانی بر وسایل تولید جای آن را خواهد گرفت.

اقتصاد سیاسی
اقتصاد سیاسی علم قوانین تولید و توزیع نعمات مادی در مراحل مختلف تکامل جامعه انسانی است. آنچه امروزه از نظر تفکر سیاسی چپ اهمیت درجه اول می یابد، اقتصاد سیاسی سرمایه داری است.
در اقتصاد تولید سرمایه داری همه چیز برای مبادله و فروش تولید می شود. ارزش کالاهای تولید شده با میزان کار اجتماعاً لازم یا متوسط کار ضروری برای تولید آن محصول بخصوص سنجیده می شود. تنها کالایی که می تواند ارزشی بیش از ارزش اولیه خود تولید کند نیروی کار است. نیروی کار خود حاصل تراکم و مجموع توانایی های جسمی و روانی انسان است.
در جامعه سرمایه داری نیروی کار به صورت کالای قابل خرید و فروش در می آید. در این جامعه اقشار وسیعی از مردم یعنی طبقه مزدکاران تنها چیزی که می توانند برای گذران زندگی شان بفروشند، نیروی کارشان است.
مزدکار ارزش نیروی کار (مزد) خود را نه در طول یک روز کامل بلکه در طی بخشی از روزانه کار مثلاً در چهار ساعت به وجود می آورد. ولی سرمایه دار وی را مجبور می سازد که در طول روز بیش از چهار ساعت کار کند. همین بخش کار که در واقع سرمایه دار بابت آن مزدی به کارگر پرداخت نمی کند است که ارزش اضافی یا سود سرمایه دار را تشکیل می دهد. به عبارت دیگر ارزش اضافی ارزش کار پرداخت نشده به مزدکاران است. ارزش اضافی وسیله استثمار مزدکاران و منبع ثروت اندوزی سرمایه داران است.

سوسیالیسم علمی
سوسیالیسم علمی علم مبارزه آگاهانه مزدکاران برای رهایی از استثمار فرد از فرد و بندگی طبقاتی جامعه سرمایه داری و دانش ساختن جامعه نوین مبتنی بر برابری و آزادی انسان ها، فارغ از استثمار فرد از فرد و یوق بندگی طبقاتی است.
تاریخ بشریت تا کنون تاریخ مبارزات طبقات است. در واقع نیروی محرکه پیشرفت و تکامل تاریخ تضاد درونی جامعه یعنی جدال بین طبقات استثمار گر و استثمار شونده، برخوردار و محروم، بهره مند و بی بهره است. بر طبق اصول سوسیالیسم علمی تضاد اصلی طبقاتی در جامعه سرمایه داری جدال بین سرمایه داران یعنی مالکان ابزار و وسایل تولید: کارخانجات، زمین، دفاتر کار و کلیه ملزوماتی که از طریق آنها می توان به کسب درآمد پرداخت، از یکسو و طبقه مزدکاران مولد ثروت یعنی کلیه کسانی که راهی به جز کار کردن در قبال مزد به سود سرمایه داران برای کسب درآمد و فراهم نمودن اسباب معیشت خود و خانواده شان ندارند، از سمت دیگر است.
مطابق این اصول ایجاد شرایط عینی یعنی رشد نیرو های مولده تا سطحی معین، پیدایش و شدت گیری بحران های اجتماعی-اقتصادی ویرانگر و اوجگیری شدت مبارزه طبقاتی به شرطی که با شرایط ذهنی یعنی رسیدن آگاهی طبقاتی طبقه مزدکاران به حد معین همراه با وجود یک حزب انقلابی منضبط و متشکل روشنگر- که بتواند با اقتدار کامل رهبری مبارزات طبقه مزدکاران را در درجه اول و کلیه اقشار اجتماعی را در مرحله بعدی برعهده گیرد- همراه شود، منجر به انقلاب سرنوشت ساز نابودی جامعه سرمایه داری، رهایی مزدکاران از قید بندگی طبقاتی و به تبع آن استقرار سوسیالیسم می گردد.

خوانندگان محترم! آنچه در اینجا گفته شد در واقع تنها مختصری است از حدیث مفصلی که هرگز در یک مقاله کوتاه و مجمل نگنجد. نیت آن بود که ذهن نوآموزان جوان، چنانچه گذارشان به این مقال افتد، برای یاد گیری بیشتر تحریک و تشویق شود. در ضمن اگر ادعای زیادی نباشد مروری باشد برای یادآوری آموخته های پیشکسوتان که همگی اساتید بنده هستند.


منوچهر خاکی (شاهین درویش)
تهران
27/11/87

نوشته های پیشین همین نویسنده درباره موضوعات مطرح شده در این مقاله:

1- مزدکاران، وبلاگ چپ دمکرات، آرشیو اوت 2005
2- فلسفه 1، وبلاگ چپ دمکرات، آرشیو سپتامبر 2005
3- فلسفه 2، وبلاگ چپ دمکرات، آرشیو اکتبر 2005
4- سرمایه داری، وبلاگ چپ دمکرات، آرشیو نوامبر 2005
5- تکامل تاریخی، وبلاگ چپ دمکرات، آرشیو نوامبر 2005
6- اقتصاد سیاسی، وبلاگ چپ دمکرات، آرشیو ژانویه 2006
7- تولید ثروت، وبلاگ چپ دمکرات، آرشیو ژوئن 2006

منابع:
1- آنتی دورینگ: ف. انگلس ترجمه آرش پیشاهنگ
2- اصول مقدماتی فلسفه: ژرژ پلیتسر مترجم:؟
3- ماتریالیسم دیالکتیک: امیر نیک آیین
4- ماتریالیسم تاریخی: امیر نیک آیین
5- بنیاد اندیشه انقلابی: احسان طبری
6- یادداشت ها و نوشته های فلسفی و اجتماعی: احسان طبری
7- اصول علم اقتصاد: پ. نیکی تین ترجمه ناصر زرافشان
8- اقتصاد سیاسی: ف.م. جوانشیر
9- سرمایه، جلد اول: ک. مارکس ترجمه ایرج اسکندری
10- مبانی سوسیالیسم علمی: و. آفانسیف، م. کارووا، ل. مینایف
11- اندیشه انقلابی مارکس: آلکس کالینیکوس ترجمه پرویز بابایی
12- زمینه تکامل اجتماعی: د.ک. متروپولسکی، ی.ا. زوبریتسکی، و.ل. کروف ترجمه پرویز بابایی
13- کارل مارکس، زندگی و دیدگاهای او: دکتر مرتضی محیط (2 جلد)
14- پاولوف، به سوی روانشناسی و روانپزشکی علمی: هاری کی ولز ترجمه نصراله کسرائیان
15- مارکس و سیاست مدرن: بابک احمدی
16- تاریخچه تقریباً همه چیز: بیل برایسن ترجمه محمد تقی فرامرزی
17- چگونه انسان غول شد: ایلین سگال ترجمه آذر آریان پور
18- سه منبع و سه جزء مارکسیسم: و.ای. لنین ترجمه محمد پور هرمزان

انتخابات پیش رو

جامعه سیاسی ایران در شرایطی به انتخابات ریاست جمهوری سال 1388 نزدیک می شود که بحران سیاسی و اقتصادی جمهوری اسلامی در حال تبدیل شدن به یک فاز فجیع و انفجاری است. شاید به راستی آنقدرها هم انتخابات نزدیک نباشد، اما عمق بحران سیاسی که جامعه ایران را در حال در نوردیدن است و حالت ملتهب ناشی از آن، اندیشگران سیاسی را از هم اکنون و به شکل عاجلی به این فکر انداخته است که در مقابل انتخابات ریاست جمهوری سال آینده چه موضعی باید اتخاذ کنند.

بحران سیاسی و اقتصادی جامعه ایران که جدا و مستقل از بحران جهانی نظام سرمایه داری نیست ولی به دلایل عدیده در واقع آگراندیسمان و تشدید یافته آن بحران است به اشکال گوناگون در حال خود نمایی می باشد:
- عدم موفقیت دولت نهم در اجرای سیاستهایی در جهت تامین رفاه برای اقشار محروم جامعه و حتی وخیم تر شدن وضعیت گروه های وسیعی از کارگران، زحمتکشان و محرومان جامعه.
- گسترش فاجعه بار فقر، فحشا، بی بند و باری، اعتیاد به مواد مخدر، شکاف میان فقیر و غنی، فسادهای گسترده مالی و اخلاقی برخی از مقامات سطح بالا و انعکاس آن در جامعه تا حد انحطاط اخلاقی وسیع.
- پایین آمدن بی سابقه قیمت نفت تا حدی که مسلماً دولت و نظام را گریبان گیر یک کسر بودجه وحشتناک خواهد ساخت.
- نارضایتی اقشار گسترده ای از مردم اعم از کم درآمد و پر درآمد هریک به دلایل اقتصادی، اجتماعی و سیاسی خاص خود.
- توطئه دامنه دار امپریالیسم و سرمایه داری جهانی و نقشه های متعدد و بسیار حساب شده آن برای نقض حاکمیت ملی، استقلال و تمامیت ارضی ایران.

به دلایل بحران جاری چند جانبه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی فعلی و به خصوص نارضایتی هرچه بیشتر مردم از سیاستهای جاری و حاکم، تمام نیروهای سیاسی قانونی و رسمی فعال در درون جامعه ایران نیز دچار بحران درونی شده اند. به گونه ای که به نظر می رسد حتی ده نفر از شخصیت های برجسته و کلیدی در صحنه سیاسی جمهوری اسلامی ایران به راحتی نمی توانند کنار هم بنشینند، در مورد موضوعی توافق کنند و بین خود ایجاد ائتلاف کنند.
اگرچه شعار در مورد وحدت ملی، ائتلاف ملی و از این قبیل زیاد است ولی اتفاقاً همین گونه پرگویی هاست که نشانه درجه عمق بحران است.

در هر صورت در شرایطی که تنها گوشه ای از آن ترسیم شد، کم کم به استقبال انتخابات ریاست جمهوری سال آینده میرویم. اگر چه تفاوتهای بسیار اساسی بین انتخابات پیش رو و انتخابات های پیشین وجود دارد. از جمله اینکه:
- در خرداد ماه سال 67 اصلاح طلبان هنوز آزمایش خود را پس نداده بودند و اقشار وسیعی از مردم امید داشتند که آنان بتوانند با اصلاحات خود تغییراتی اساسی در نحوه زندگی شان به وجود آورند.
- نئو لیبرالیسم به خصوص پس از فرو پاشی بلوک شرق حیات تازه ای یافته بود و در سطح جهانی یکه تاز میدان بود. اقشار گسترده ای از مردم و به خصوص روشنفکران به این تحفه کهنه پیچیده شده در لفاف نو دلبستگی و امید فراوانی بسته بودند.
- نکته دیگر اینست که در انتخابات سال 76، کاندیدای مورد حمایت اصلاح طلبان حکومتی از یک سو به عنوان اصلاح طلب در مقابل وضعیت موجود یعنی دولت به ریاست هاشمی رفسنجانی قرار می گرفت و از سوی دیگر رقیب انتخاباتی او، کاندیدای جناح راست سنتی یعنی ناطق نوری در برابرش ایستاده بود.
- در انتخابات پیش رو کاندیدای اصلاح طلبان هر که باشد، گویی قرار است هم در کنار هاشمی رفسنجانی و هم در کنار ناطق نوری بایستد. یعنی کسانی که حداقل در سال 76 به عنوان سمبل وضعیت موجود شناخته می شدند و از بغض همین ها بود که مردم به آقای خاتمی رای دادند. اتهام فساد و سوء استفاده مالی سرسام آوری هم که به برخی از این آقایان نسبت می دهند و از قضا اقبال توده ای هم یافته است – به شکلی که بسیاری از شخصیت های مطرح جبهه اصلاح طلبان فعلی (محافظه کاران سابق) در نزد توده های مردم به عنوان سمبل فساد مالی و اشرافیت نظام خلیفه گری اسلامی شناخته می شوند- ، نمی تواند امتیاز مثبتی برای کاندیدای مورد نظر اصلاح طلبان باشد.

شعارها و برنامه های سیاسی اصلاح طلبان در آستانه انتخابات سال 1376 به گونه ای بود که در درجه اول اقشار میانی و مرفه جامعه ایران و به خصوص روشنفکران وابسته به این اقشار را امید می داد و فعال می ساخت. اگرچه به دلیل برخی ابهامها و کلی گویی ها طبقات محروم نیز به هر حال به اصلاح طلبان امید هایی بسته بودند. اما به طور کلی در آن مقطع زمانی اقشار مرفه تر از نظر اجتماعی و سیاسی فعالتر بودند. می توان گفت که طبقات پایین هنوز آنسان که باید و شاید خود را نیافته بودند و موجودیت سیاسی مستقلی برای خود قائل نبودند.

بی توجهی اصلاح طلبان به مسائل اقتصادی و معیشتی اقشار کم درآمد موجب نارضایتی این اقشار از عملکرد دولت اصلاح طلبان شد. در واقع دو عامل عمده باعث شکست سخت اصلاح طلبان در انتخابات ریاست جمهوری سال 1384 شد. اول: نارضایتی همزمان با فعال شدن سیاسی توده های وسیعی از اقشار کم درآمد جامعه که با نوعی خوش خیالی و خام اندیشی به کاندیدای مورد حمایت اصولگرایان دل بسته بودند. عامل دوم اینکه حتی همان اقشار میانی، مرفه و روشنفکران لیبرال مسلک نیز به دلیل مماشات طلبی و سازشکاری دولت اصلاحات از عملکرد آنان ناراضی و مأیوس شده بودند و لذا بسیاری از طیف های سیاسی حامی اصلاح طلبان نیز منفعل شده و انتخابات را تحریم کرده بودند.

در انتخابات ریاست جمهوری سال 1384 نارضایتی از سیاستهای اجرایی اصلاح طلبان منجر به این شد که به موازات انفعال روشنفکران و اقشار نسبتاً مرفه جامعه، طبقات پایین که از طرفی کم کم پی به هویت طبقاتی مستقل خویش می بردند و از طرف دیگر از سیاستهای اجرا شده در دولتهای قبلی-به خصوص پس از جنگ- فعال شوند و با امید های فراوان که به شکلی واهی به کاندیدای اصولگرایان بسته بودند و با رؤیاهایی شبیه به رؤیاهای روشنفکران در آستانه انتخابات سال 76 به صحنه بیایند و به آقای احمدی نژاد رأی دهند.
البته بحث تقلب در انتخابات هم وجود داشت و در بسیاری از موارد هم صحت داشت ولی از نظر نگارنده نسبت به مسائل اساسی سیاسی جامعه آن بحث تا حد زیادی فرعی می نمود. چسبیدن محکم به این شیوة تحلیل از جانب برخی از اصلاح طلبان نوعی فرافکنی محسوب می گردد.

در هر صورت سه سال و نیم پس از انتخابات ریاست جمهوری سال 1384 و انتخاب آقای محمود احمدی نژاد به عنوان رئیس جمهور، انتظارات اقشار کم درآمد برای بهبود وضعیت معیشتی نه تنها برآورده نشده است، بلکه این وضعیت روز به روز به سمت وخامت بیشتر هم پیش میرود. از اینرو همان گونه که نویسنده این سطور در تحلیل خود پس از انتخابات ریاست جمهوری سال 84 پیش بینی نموده بود (ایران پس از انتخابات، وبلاگ چپ دمکرات 7/4/84 آرشیو ژوئن 2005)، به دلیل عدم برآورده شدن انتظارات اقشار محروم جامعه، جمهوری اسلامی ایران با یک بحران جدی سیاسی روبرو شده است.

در حال حاضر اصولگرایان از نظر سیاسی در همان وضعیتی قرار دارند- شاید هم بدتر- که اصلاح طلبان در آستانه انتخابات سال 84 قرار داشتند.
به احتمال قریب به یقین لایه های وسیعی از اقشار کم درآمد، همچنان که لایه های وسیعی از اقشار پر درآمد و بالای جامعه در حالت انفعالی قرار دارند و انتخابات ریاست جمهوری را تحریم خواهند کرد. حتی نیروهای فعال سیاسی اصولگرا هم که به هر دلیلی مجبورند یا مایلند که که در انتخابات شرکت کنند نیز دچار تشتت و پراکندگی هستند و در موقعیتی نیستند که بتوانند به صورت یکپارچه و مؤثر گرد یک کاندیدای قوی حلقه بزنند و وفاق حاصل کنند.
از این رو وضعیت بدین گونه است که بعید به نظر می رسد جناحهای مختلف فعلی جمهوری اسلامی ایران قادر باشند در حال حاضر و در درون ساختار کنونی کاندیدای مؤثری بیابند که بتواند آنها را و کل نظام را از بحران سیاسی موجود نجات بخشد. نباید فراموش کرد که بحران سیاسی فعلی خواه نا خواه با بحران های اقتصادی نیز که هنوز فقط می توان قله کوه یخی آنرا مشاهده نمود، گره می خورد و شرایط را وخیم تر خواهد ساخت. در شرایط کنونی حتی بسیار ناممکن به نظر می رسد که استراتژیست ها و شخصیت های فرا حناحی جمهوری اسلامی هم –اگر چنانچه هنوز وجود داشته باشند- که به حفظ حاکمیت و نظام بیشتر متعهد هستند تا برتری جناح خود، بتوانند آلترناتیوی در مقابل شرایط بحرانی موجود بیابند.

شاید تنها آلترناتیو موجود که بتواند جمهوری اسلامی را تا حدی از این مخمصه بیرون بکشد، البته به صورت موقت و گذرا، نیروی اصلاح طلب چپ باشد. آن هم در صورتیکه به واقع چنین نیروئی به شکل منسجم و سازمان یافته وجود داشته باشد. نیروئی که بتواند هم انتظارات نو اندیشانه جوانان را نسبت به برداشت و تفسیر از مذهب برآورده سازد و هم تا حدی توقعات معیشتی لایه های زحمتکش و محروم جامعه را برآورده سازد. یا حداقل در دل این گونه افراد نور امیدی بیفکند. در صحنه عمل نیز حداقل از طریق گونه ای عدالت توزیعی، نارضایتی گسترده مردم را تا حدی تسکین بخشد.
گرچه به دلایل بسیار متعدد، در شرایط کنونی این احتمال تا حد زیادی کم به نظر می رسد، اما شاید حضور شخصیتی مانند مهندس میر حسین موسوی تا اندازه ای بتواند جمهوری اسلامی را از درون گرداب فعلی بیرون بکشد.

به اعتقاد نگارنده موفقیت مهندس موسوی به چند شرط اساسی بستگی دارد. از جمله:
1- آقای مهندس موسوی و طیف حامیان او متوجه تغییرات اوضاع، از حیث طیف های مختلف حامی جمهوری اسلامی ایران، وضعیت فکری توده های وسیع مردم، وضعیت اقتصادی جهان و جامعه و به طور کلی تغییرات شگرفی که در همه عرصه ها هم در مقیاس ملی و هم در مقیاس جهانی رخ داده است شده باشند و پلاتفرم سیاسی خود را با در نظر گرفتن این تغییرات تدوین کنند.
2- در مدت کوتاه باقیمانده تا انتخابات با تمام وجود و نیرو در عرصه حضور یابند و از تمام امکانات تبلیغاتی خود، حامیان و متحدان خود برای مطرح نمودن برنامه های اصلاحی بهره گیری کنند.
3- بتوانند حمایت کامل شخصیت ها و استراتژیست های فرا جناحی و حامیان نظام جمهوری اسلامی را کسب کنند.
4- نیروی اصلاح طلب چپ باید واقعاً اصلاح طلب و واقعاً چپ باشد. و بتواند وفاداری خود را هم به اصلاح طلبی و هم به چپ بودن نشان دهد و به اثبات برساند.
5- در حال حاضر مثل همیشه ولی به شکلی ویژه لازم است اصلاح طلب چپ داخل نظام با چپ های اصلاح طلب و تحول خواه خارج از نظام، همدلی، همفکری، همکاری و اتحاد داشته باشند.شرایط جامعه و جهان در لحظات کنونی به شکلی است که در صورت عدم احراز چنین اتحادی هم چپ مسلمان داخل نظام و هم چپ سکولار خارج از نظام قافیه را به گونه فاجعه باری به نیروهای ارتجاعی محلی و بین المللی خواهند باخت. نیروهایی که به شکل کاملاً سازمان یافته و نهادینه شده در جامعه حضور دارند و از حمایت های همه جانبه مالی، سیاسی، رسانه ای، تبلیغاتی، نظامی وغیره سرمایداری بزرگ جهانی نیز برخوردار هستند. عدم توجه به این هشدار و واقعیت لطمات جبران ناپذیری را به هر دو نیرو وارد خواهد ساخت.
6- اصلاح طلب چپ باید بپذیرد که تنها می تواند راه حلی موقت، میانه و گذرا برای بحران موجود باشد. دیر یا زود یا باید خود دگرگون شود و نیروی چپ تحول خواه را بسازد و یا باید میدان را به یک آلترناتیو چپ تحول خواه سکولار خارج از نظام جمهوری اسلامی واگذار کند. آلترناتیوی که هنوز وجود ندارد ولی دیر یا زود ،به تدریج، به حکم تاریخ و به شکل گریز ناپذیری در حال شکل گرفتن است. تمام.


شاهین درویش
05/10/87
تهران

سلاح نقد

همه نیروهای منتسب به چپ همواره و بدون وقفه صحبت از مبارزه می کنند. این برای همه یک امر بدیهی است. اما سئوالی که طبیعتاً و بلافاصله پیش می آید اینست که مبارزه با چه و از آن مهمتر مبارزه به چه شکل و با چه سلاحی؟
مبارزه با چه تا حد زیادی روشن است و گرچه لازم است بارها و بارها تکرار شود و توضیح داده شود، من فعلا نمی خواهم وارد آن مبحث شوم. گرچه به هر حال مسلم است که از دیدگاه چپ مبارزه یعنی جدال با وضعیت موجود و مسلط حاکم بر جامعه ما و جهان کنونی یا سرمایه داری جهانی و ارتجاع محلی.
و اما مبارزه چگونه و با چه سلاحی؟ دم دست ترین، آماده ترین و در عین حال براترین و کاراترین ابزار و سلاح موجود در اختیار نیرو های چپ سلاح نقد و انتقاد کوبنده است. پس چپ مبارزه خود را با سلاح نقد شروع می کند، ادامه میدهد و پیش می رود. اینکه آیا این سلاح نقد روزی تبدیل به نقد سلاح خواهد شد یا خیر را فقط گذر زمان، مراحل رشد جنبش و مبارزه چپ و همچنین نحوه برخورد نیروهای ارتجاع و تناسب نیروهای رودر رو در لحظات سرنوشت ساز آینده است که درهر زمان مشخص تعیین خواهد کرد ولی به هر حال مسئله امروز ما نیست.
باید به میان توده ها رفت. نه به منظور تحسین و تمجید آنها. بلکه دقیقاً برای در هم ریختن ساختارهای ذهنی آنها و نقد کوبنده اندیشه های جزمی و منجمد آنها. ساختار های ذهنی و اندیشه هاییکه توسط سرمایه داری جهانی و ارتجاع محلی در ذهن آنها کاشته شده یا با انواع و اقسام حربه ها سعی می شود که در ذهن آنها همواره ماندگار باشد.
بهترین نحوه دفاع حمله است. چپ باید از لاک دفاعی دیرینه خود بیرون آید. باید از درون دژها و قلعه های ذهنی بیرون رفت و سنت دیرینه نقد و انتقاد چپ را در برخورد با اطرافیان احیا کرد. این بدان معنی نیست که به محض اولین تماس و برخورد با افراد باید آنها را مورد نقد و انتقاد قرار دهیم. نخست باید رابطه را ایجاد و تحکیم کرد و به تدریج نقد را از نقد های فرعی و ملایم شروع کرد و در نهایت زمانی که نقد های اساسی و کوبنده دیگر برخورنده به نظر نمی آیند و نفس رابطه را نفی نمی کنند و به خطر نمی اندازند باید ساختار های ذهنی شکل گرفته در جامعه طبقاتی وفرهنگ ارتجاعی را بیرحمانه به باد حمله و انتقاد گرفت.
برای آنکه به شکلی موثر نقد کنیم باید با زبان طرف مقابل صحبت کنیم. یعنی باید تلاش ورزیم زبان انسانهای اطرافمان را بیاموزیم. این مسئله ای کاملاً مشخص به معنی کنکریت و تا حد زیادی شخصی و فردی است. نمی توان برای این مورد نسخه های کلی پیچید. کاملاً آشکار است که یک استاد دانشگاه هنگامی که با همکاران آکادمیکش به بحث می نشیند نمی تواند همان زبانی را به کار ببرد که یک موسیقیدان با همکاران خود به کار میبرد. و یا یک کارگر کارخانه نساجی مثل یک کارگر کارخانه ذوب آهن یا کارگر صنعت نفت سخن نمی گوید.
به هر حال ما باید زبان انسانهای اطرافمان را بشناسیم و از آن مهمتر باید به مبحثی که می خواهیم به نقد بکشیم، تسلط کافی داشته باشیم.
این در واقع یک پروژه مطالعاتی تمام عیار است. به این مفهوم که اگر مثلاً بخواهیم برخی از جنبه های مذاهب جزم اندیش را مورد نقد موشکافانه قرار دهیم – و این یکی از موارد لازم نقد است – چاره ای نداریم که با کلیات، اصطلاحات ،تاریخ آن مذاهب آشنا شویم و همچنین مطالب مورد علاقه پیروان آن را کاملاً مورد شناسایی قرار دهیم. این مسئله باید کاملاً روشن گردد. ببینید رفقا شما با یک انسان مذهبی که ممکن است حتی نام مارکس، انگلس و لنین را هم نشنیده باشد و اگر هم شنیده باشد اصلاً آن ها را قبول ندارد، نمی توانید با نقل قول آوردن از این دانشمندان بحث کنید و آنها را متقاعد کنید. در این صورت بحث شما کاملاً آب در هاون کوبیدن است. برای بحث کردن با این گونه افراد، شما باید نقل قول ها را از نوشته های نویسندگان مورد توجه و قبول آن فرد و مطالبی که مورد علاقه اوست استخراج کنید. مثل تاریخ آن مذهب و نوشته های متفکران معتبر و درجه اول آن شیوه تفکر.
رفقا توجه شما را به این مطلب جلب می کنم که منظور قداست بخشیدن دوباره از جانب ما به شخصیت ها، متفکران طراز اول امروز و گذشته آنها نیست. بلکه منظور شناختن نحوه سخن گفتن، نحوه استدلال کردن و نوع مطالبی است که آنها مورد بحث قرار می دهند. اتفاقاً دقیقاً این کار را از آنرو باید بکنیم که آنها را آگاهانه و حتی بیرحمانه به نقد بکشیم و مورد انتقاد قرار دهیم. عین مطالب گفته شده در بالا را می توان در رابطه با انسانهای مثلاً معتقد به لیبرالیسم یا اگزیستانسیالیسم نیز به کار بست.
هسته های مطالعاتی نمی توانند و نباید تا ابد فقط متون نوشته شده توسط نویسندگان چپ را مطالعه کنند، برای همدیگر به به و چه چه کنند و گه گاه هم درخارج از جمع خود به صورت پراکنده و جسته گریخته اشاره ای در این مورد با دیگران بکنند. این البته لازم است. اما به هیچ وجه کافی نیست. یکی از برنامه های هسته های مطالعاتی در مراحل رشد یافته تر آن، باید مطالعه کردن برای تسلط یافتن بر فلسفه و ایدئولوژی مورد قبول انسانهای اطراف و مسلط بر جمع محیط باشد. باید این گونه افکار را شناخت و با انسانهای معتقد به آن به صورت جدی وارد بحث شد. در جاییکه امکان بحث رودر رو وجود ندارد حداقل باید سئوالاتی را مطرح نمود.
تبلیغ به نفع فلسفه و شیوه تفکر چپ فقط آنگاه می تواند کارساز و موثر باشد که سلاح نقد قبلاً کار خود را کرده باشد و حداقل اندکی شک و تردید نسبت به ایدئولوژی و سیستم تفکر مسلط به وجود آورده باشد.
در هر صورت یکی از مهمترین وظایف نیروهای چپ در لحظه فعلی همین بحث ها و گفتگوهاست. از آن هم مهمتر جمع بندی تجربیات فردی و گروهی در این مورد و انتقال آن تجربیات به هر شکل ممکن به دیگر افراد و نیروهای فعال چپ است. این باید تبدیل به یک جنبش همه جانبه، فراگیر و در عین حال پیگیر و امان ناپذیر پرسش انگیزی در جامعه شود. مسلم بدانید که اثر این جنبش در لحظه کنونی - و نه همیشه- به مراتب از تظاهرات و نمایش های خیابانی و پرچم و پلاکارد علم کردن در شرایطی نا مساعد بیشتر است.
تلاش ورزید سئوالهایی را بیابید و یا بسازید که واقعاً ذهن طرف مقابل و شنوندگان دیگر را در گیر کند. اما اصول بحث و پلمیک را کاملاً رعایت کنید. از نقل قول های سست و کم اعتبار استفاده نکنید. اگر طرف مورد بحث نکته درست و مطلب متقاعد کننده ای را گفت و یا پاسخ قانع کننده ای به سئوال شما داد، در پذیرفتن کلام منطقی درنگ نکنید.
ما به زمان تظاهرات و نمایشهای خیابانی و سایر شیوه های مبارزه هم خواهیم رسید. اما در حال حاضر با تجمع های دویست سیصد نفره و حتی سه هزار نفره یا حداکثر ده هزار نفره نمی توان تحولات جدی و محسوس در جامعه به وجود آورد. به نظر نگارنده هزینه های این شیوه های مبارزه در شرایط کنونی از فواید آن افزون است. موفق باشید.

شاهین درویش

تهران
28/09/87